Hapis hakkı temel olarak Türk Medeni Kanunu’n 950 vd. maddelerinde düzenlenmiş olan alacaklının alacağını tahsil edememesi sebebiyle borçlunun bir takım eşyalarına el konulmasını konu alan hukuki bir imkandır. Söz konusu hapis hakkının kira uyuşmazlıklarına özel bir takım hükümler mevzuatımızda bulunmaktadır. Kiraya verenin hapis hakkı Türk Borçlar Kanunu’n 336 vd. maddelerinde düzenlenmiştir. TBK ‘nın 336. maddesi şu şekildedir:
“Taşınmaz kiralarında kiraya veren, işlemiş bir yıllık ve işlemekte olan altı aylık kira bedelinin güvencesi olmak üzere, kiralananda bulunan ve kiralananın döşenmesine veya kullanılmasına yarayan taşınırlar üzerinde hapis hakkına sahiptir.”
Kiralayanın hapis hakkı, kiralanan yerde bulunan kiracıya ait taşınır eşyayı kira alacağına karşı alıkoymak ve kira borcunu ödemediği takdirde onu paraya çevirerek alacağını öncelikle tahsil etme yetkisi veren bir tür kanuni rehin hakkıdır. Dolayısıyla alacaklı kiraya veren için bazı durumlarda ayrıcalık tanıyarak alacağını tahsil etme imkanı sağlayan hukuki bir enstrümandır.
Ancak kiraya verenin hapis hakkı olması istenildiğinde kiracının eşyalarının alıkonulabileceği anlamına gelmemektedir. Kiracının eşyalarının hangi şartlarda alıkonulabileceği aşağıda açıklanacaktır.
TBK uyarınca da genel kural olarak taşınmaz kiralarında kira alacağı için kiralananda bulunan eşyalar üzerinde hapis hakkı kullanabileceği belirtilmiştir. Yani kural olarak kiracının kiralananda bulunan taşınır eşyalarına el konulabilecektir. Ancak bu genel kuralı sınırlayıcı kiracıyı koruyan hukuki düzenlemeler mevcuttur. Özellikle hapis hakkının üzerinde kullanılabilecek ev eşyaları bakımından ancak sınırlı olarak kullanılabilir.
Kiraya Veren Kiracının Hangi Ev Eşyaları Üzerinde Hapis Hakkı Kullanılabilir?
Öncelikle hapis hakkı “kiralananda bulunan ve kiralananın döşenmesine veya kullanılmasına yarayan taşınırlar üzerinde” kullanılabilir. Bu bakımdan taşınmazın demirbaşları dışındaki kiracının kiralanan taşınmazda bulunan kiralananın döşenmesine veya kullanılmasına yarayan eşyaları hapis hakkına konu olabilir. Ancak önemli bir sınırlama TBK’nın 336/4 bendinde belirtilmiş olup bu madde uyarınca hapis hakkı, kiracının haczedilemeyen malları üzerinde kullanılamayacaktır. İcra iflas Kanun’un doğrultusunda icra takipleri kapsamında yapılan menkul fiili hacizleri sırasında çokça kez gündeme gelen haczedilemezlik hususunun kiraya verenin hapis hakkınında sınırını çizdiği açıkça anlaşılmaktadır.
Haczedilmesine cevaz verilmeyen mallar çeşitli kanunlarda düzenlenmiştir. Ancak esas olarak İİK’nın 82. maddesinde hangi malların haczedilemeyeceği sayılmıştır. Kanundaki tüm haczedilmezlik maddeleri belirtilmeyecek olup sadece konumuz kiralanan taşınmazın içindeki eşyaları olduğu için bununla sınırlı olarak belirtilecektir. İİK’nın 82. maddesine göre bazı haczedilmezlik kuralları şu şekildedir:
- Devlet malları ile özel kanunlar da haczi caiz olmadığı gösterilen mallar haczedilemez.
- Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri haczedilemez.
- Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya haczedilemez.
- Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsul için lazım olan tohumluğu haczedilemez.
- İcra ve İflas Kanunu’nda sayılan bu mal ve haklardan başka, diğer özel kanunlarda da haczedilemeyeceği belirtilen mal ve haklar bulunmaktadır. Özellikle evcil hayvanların haczedilmeyeceği bu kapsamdadır.
Sonuç olarak; söz konusu hapis hakkı hukuki nitelik olarak bir nevi kanuni rehin hakkı olması hasebiyle kiraya veren kanuni rehin hakkı sebebiyle rehinin paraya çevrilmesi yoluyla kiracının eşyalarını paraya çevrilerek alacağına kavuşması sağlanabilecektir. Burada kiracıyı koruyan en büyük zırh ise haczedilmezlik kuralıdır.
Kiracının Eşyalarının Alıkonulmasının Şartları Nelerdir?
Yukarıda 6098 Sayılı TBK’nın kiraya verenin hapis hakkı başlığındaki taşınmaz kiralarında kiraya veren işlemiş bir yıllık ve işlemekte olan 6 aylık kira bedelinin güvencesi olmak üzere kiralananda bulunan ve kiralananın döşenmesine veya kullanılmasına yarayan taşınırlar üzerinde hapis hakkına sahip olduğu ifade ettik. Ancak kiraya veren söz konusu hapis hakkı çerçevesinde kiracının taşınırlarına nasıl alıkoyar?
Söz konusu hapis hakkının nasıl kullanılacağı Türk Borçlar Kanun’un 338. maddesinde açıklanmıştır. TBK m. 338 şu şekildedir:
“Kiracı, taşınmak veya kiralananda bulunan taşınırları başka bir yere taşımak istediği takdirde, kiraya veren, alacağını güvence altına almasını sağlayacak miktardaki taşınırı, sulh hâkiminin veya icra müdürünün kararıyla alıkoyabilir.”
Görüldüğü üzere söz konusu hapis hakkı çerçevesinde kiracının eşyalarına el konulması için öncelikle kiracının “taşınmak veya kiralananda bulunan taşınırları başka bir yere taşımak istemesi” ve ” sulh hâkiminin veya icra müdürünün” kararı gerekmektedir. Ayrıca söz konusu hapis hakkı belirli dönem kira alacaklarına ilişkin olduğu için kiracının işlemiş bir yıllık kira borcu olmalı veya işleyecek 6 aylık güvence zarureti doğmalıdır.
Şartlar gerçekleştiği halde kiraya veren hapis hakkı çerçevesinde eşyalara alıkonulması kararı aldığı halde alıkoyma kararının konusu olan eşya, gizlice veya zorla götürülürse, götürülmelerinden
başlayarak on gün içinde kolluk gücünün yardımıyla kiralanana geri getirileceği TBK 338/2’de açıkça ifade edilmiştir.
Konuyla İlgili Yargı Kararları
- “Hapis hakkı taşınır malların kiralanan yere gelmesiyle birlikte doğduğundan daha sonra hapse konu malların üçüncü bir şahıs tarafından haczedilmesi ve mahcuzların paraya çevrilmesi halinde kiralayanın geçmiş bir yıllık ve işlemekte olan altı aylık kira alacağının satış bedelinden öncelikle ödenmesi gerekir.” (Yargıtay 23. HD., E. 5154/ 8161 T. 16.12.2014)
- “Aynı kanunun hakkın kullanılması başlıklı 338/1.fıkrasında kiracı taşınmak veya kiralananda bulunan taşınırları başka bir yere taşımak istediği takdirde kiraya veren alacağını güvence altına almasını sağlayacak miktardaki taşınırı sulh hakiminin veya icra müdürünün kararı ile alıkoyabilir. Düzenlemesinin yapıldığı, Somut olayda, dosya içerisindeki bilgi ve belgelere, mahkeme kararındaki gerekçeye, yasal gerektirici nedenlere ve özellikle hapis hakkının kullanılmasına karar verilebilmesi için gerekli olan kiracının taşınmak veya kiralayandaki taşınırları başka bir yere taşımak istediği olgusunun sabit olmamasına nazaran mahkemece talebin reddine ilişkin verilen kararda bir isabetsizlik bulunmadığı” (Samsun BAM, 6. HD., E. 798/833 T. 18.2.2019)
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Berkay Akdağ’a aittir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı ve zaman damgalı olarak saklanmaktadır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde yayınlanması veya kullanılması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır.