Bu yazımızda İş Kanunu bakımından deneme süreli iş sözleşmelerini değerlendireceğiz. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 15.maddesinde deneme süreli iş sözleşmesi düzenlenmiştir. Bu kanun hükmüne göre; “Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir.”
Görüldüğü üzere İş Kanunu uyarınca iş sözleşmesinin deneme süreli yapılabileceği kararlaştırılmıştır. Süre bakımından ise deneme süresinin kanunen 2 ay olabileceği ancak bu sürenin toplu iş sözleşmesi ile 4 aya kadar kararlaştırılabileceği belirtilmiştir. Deneme süresinin işçi ve işverence sözleşmede kararlaştırılması gerekmektedir. Aksi halde kanunen belirlenen bir deneme süresi bulunmamaktadır. Kanunun belirlediği sadece deneme süresinin üst haddidir.
Deneme Süresinin İş Sözleşmesine Etkisi
Deneme süresinin, işçi ve işverene sağladığı olanak ise ihbar süresi vermeden ve ihbar tazminatı ödemeden iş sözleşmesinin feshedilmesi hususudur. İhbar süresi işten ayrılmak isteyen işçinin işverene veya iş akdinin fesih eden işverenin işçiye vermiş olduğu süredir. İhbar süreleri şu şekildedir:
- Hizmet süresi 6 aydan az süren işçiler için ihbar süresi, 2 hafta
- Hizmet süresi 6 aydan 1,5 yıla kadar olan bir işçi ihbar süresi, 4 Hafta
- Hizmet süresi 1,5 yıldan 3 yıla kadar olan işçiler için ihbar süresi ise, 6 Hafta
- Hizmet süresi 3 yıldan fazla süren işçiler için ihbar süresi, 8 Hafta
Her ne kadar deneme süresi işveren lehine bir hüküm olarak görülse de aslında bu imkan hem işçi hem de işverenin yaralanabildiği bir düzenlemedir. Amacı tarafların birbirini, işi, iş yapış şeklini tanımaları ve kendilerine uygun olup olmadığına özgürce karar verebilmeleridir.
Söz konusu ihbar süresi her fesih işleminde söz konusu olmamaktadır. Örneğin haklı nedenle fesih halinde ihbar süresi vermesi zaten gerekmez. Ancak ihbar süresi verilmesi gereken hallerde(örneğin eğitim sebebiyle iş akdinin feshi veya ekonomik sebeplerden dolayı işverenin feshi veya işi beğenmeme, işçinin performansını beğenmeme vb. sebeplerle feshi) sağlanan bir haktır.
Deneme Süresi Boyunca İşçi Sigortalı Olmalı Mı?
İş Kanunu’nun deneme süresine ilişkin 15. maddesinin 2. bendi şu şekildedir. “Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.” Kanuni düzenlemeye göre deneme süresinin etkisi sadece ihbar öneli verilmesi ve ihbar tazminatına ilişkin olup bunun dışında ki işverenin yükümlülükleri devam etmektedir.
Sosyal Sigortalar Kanunu’nun tüm hükümleri deneme süresi içerisinde ki işçiler için de uygulanmalıdır. Deneme süresinin kararlaştırılmış olması, işçinin bu süre içerisinde sigortasız çalışması anlamına gelmemektedir.
Deneme süresi içinde eşit davranma ilkesine veya başkaca yükümlülüklere ilişkin tazminat hakları da saklıdır. Bir örnek verecek olursak; iş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz. Bu yükümlülüğe aykırılık durumunda tazminat ödenmesi kanunen kararlaştırılmıştır. Bu sebeple deneme süreci içinde olsun olmasın ayrımcılık tazminatı ödemesi gerekecektir.
Ayrıca kıdem tazminatı, yıllık izin gibi; elde edilmesi için aranan çalışma süresinin hesabında deneme süreleri de çalışma süresinden sayılır.
Hangi Hallerde İş Kanunu’nun Deneme Süresine İlişkin Maddeleri Uygulanmaz?
İş Kanunu’na göre nitelikleri bakımından en çok otuz iş günü süren işlere süreksiz iş denir. Ve süreksiz işlerde İş Kanunu’nun 10. maddesi uyarınca İş Kanunu’n deneme süresine ilişkin hükümleri uygulanmaz. Kanunda bu husus bakımından TBK hükümleri uygulanacağı belirtilmiştir. Bu doğrultuda TBK’da İş Kanunu’na paralel bir düzenleme yer almıştır.
TBK m. 433 “Taraflar, hizmet sözleşmesine iki ayı aşmamak koşuluyla deneme süresi koyabilirler. Deneme süresi konulmuşsa taraflar, bu süre içinde fesih süresine uymak zorunda olmaksızın, hizmet sözleşmesini tazminatsız feshedebilirler. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.”
TBK bakımından deneme süreli iş sözleşmesinin sadece belirsiz süreli iş sözleşmeleri içerisinde deneme süresinin kararlaştırılabilceği tartışmasına şu aşamada girmeyeceğiz.
Ayrıca İş Kanunu’nun 4.maddesinde belirtilen bazı işlerde ve iş ilişkilerinde 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerinin uygulanmayacağı düzenlenmiştir. Bu kapsamda örneğin; ev hizmetlerinde çalışanlar hakkında veya sporcular hakkında deneme süreli iş sözleşmesi hükümleri uygulanmayacaktır. Bu İş Kanunu kapsamı dışındaki kişilerin sözleşmelerinde deneme süresi konulamayacağı anlamına gelmemektedir. Bu kişiler de tabi oldukları mevzuat kapsamında deneme süreli sözleşme imkanına sahip olabilmektedir.
Deneme Süreli İş Sözleşmesi İle İlgili Yargı Kararları
- Belirli süreli iş sözleşmelerinde, 4857 sayılı Yasanın 15. maddesinde belirtilen sürenin aşılmaması koşuluyla deneme süresi konulabilir. (Yargıtay 9. HD., E. 2007/27515 K. 2008/33470 T. 5.12.2008)
- Deneme süresinin başlangıcı işçinin fiilen işe başladığı tarihtir. İşçi, iş aktinin yapıldığı tarihten sonraki bir tarihte işe başlamışsa, deneme süresinin başlangıcı sözleşme tarihi değil, işçinin fiilen çalışmaya başladığı tarih olmalıdır. Hastalık, grev gibi iş aktini askıya alan nedenler deneme süresinin işlemesine engel oluşturmaz. (Yargıtay 9. HD., E. 2010/3997 K. 2012/13803 T. 19.04.2012)
- İşçinin aynı işverene ait işyerinde çalışırken veya daha önce çalıştığı işyerine ikinci kez işe girişinde öngörülen deneme kaydı geçersizdir. (Yargıtay 9.HD. 13.10.2008 gün, 2008/36062 E, 2008/26704 K).
- Deneme süreli iş sözleşmesi yapma hakkının kötüye kullanıldığı durumlarda, deneme süreli iş sözleşmesinin varlığından söz edilemez. Deneme süresi, işçi ve işverene sözleşmeden daha kolay bir şekilde dönme imkânı sağlamaktadır. Amaç tarafların birbirlerini tanımalarıdır. Ancak salt işçinin haklarını ortadan kaldırmak için bu yola gidilmesi halinde, yasal bir hakkın kötüye kullanımından söz edilir. İşverenin işyerinde yıllarca çalışmış bir işçisiyle aynı işte çalışması için deneme süresi öngören yeni bir sözleşme yapması buna örnek olarak verilebilir. Yine, işverenin sürekli olarak 2 şer aylık deneme süresi öngörülerek işçi çalıştırması ve bunun genel bir uygulama halini alması durumunda kötüniyetin varlığından söz edilebilir. (Ankara BAM, 6. HD., E. 2018/1179 K. 2020/715 T. 17.3.2020)
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Berkay Akdağ’a aittir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı ve zaman damgalı olarak saklanmaktadır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde yayınlanması veya kullanılması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır.